Atrakcje w Otwocku. Malownicze uzdrowisko nad Świdrem tuż pod Warszawą

Otwock jako miejscowość sanatoryjno-uzdrowiskowa zaistniał dzięki Drodze Żelaznej Nadwiślańskiej - jej fragment między Otwockiem a Warszawą w 1936 roku był zresztą pierwszym zelektryfikowanym odcinkiem linii kolejowej w Polsce. W 1893 r. powstało tu pierwsze w Polsce stałe sanatorium nizinne chorób płuc, w co dziś dość trudno uwierzyć, biorąc pod uwagę, że Otwock jest obecnie w ścisłej czołówce miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem w całej Polsce.

Otwockie świdermajery
Twórcą tego stylu budownictwa był żyjący w XIX wieku ilustrator i architekt Michał Elwiro Andriolli, który to zresztą ma w Otwocku swoją ulicę (a także - od 1980 r. - w Warszawie). Artysta w swojej posiadłości nad Świdrem wybudował według własnych projektów okazałą willę, a także kilkanaście domów na wynajem, nadając im specyficzny styl, dla którego określenia upowszechniła się nazwa świdermajer. Styl ten łączył zdobnictwo znane w Polsce z budynków w stylu zakopiańskim, a w Europie z domków alpejskich z tradycyjnym dla Mazowsza budownictwem.

Główna bryła budynku kształtowana pod wpływem architektury szwajcarskiej, która w Europie stała się bardzo popularna po wystawie światowej w Wiedniu w 1873 r. Andriolli wzbogacił formę o werandy i przedsionki zaczerpnięte z architektury schronisk alpejskich i rosyjskich daczy. Dla stylu charakterystyczne są drewniane ażurowe zdobienia werand i ganków, szpiczaste zwieńczenia dachów. Najwięcej budynków w tym stylu powstało w Otwocku, ale można je zobaczyć również w południowo-wschodniej Warszawie (głównie na terenie Anina), gdzie niektórzy inwestorzy starają się nawiązywać do tego stylu także w nowych budynkach mieszkalnych.

Swoją nazwę świdermajery zawdzięczają żartowi mieszkającego w okolicy poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, który w wierszu "Wycieczka do Świdra" pisze:

Jest willowa miejscowość, nazywa się groźnie Świder, rzeczka tej samej nazwy lśni za willami w tyle;
(...) Te wille, jak wójt podaje, są w stylu "świdermajer"

"Świdermajer" to żartobliwe nawiązanie do rzeki i do mieszczańskiego stylu biedermeier, rozpowszechnionego głównie w Niemczech i Austrii. Świdermajer miał być jego polskim odpowiednikiem.

Choć dziś w Otwocku pozostało już tylko kilka oryginalnych budowli w tym stylu, to - nawet pomimo faktu, że największą z nich rozebrano kilka lat temu - wciąż można zobaczyć tam wiele naprawdę pięknych budynków, w tym słynną już na całą okolicę cukiernię "Sosenka", znajdującą się w przepięknym świdermajerze przy ul. Andriollego 75.

Cmentarz żydowski w Anielinie
Przed wojną Otwock był miastem w dużej mierze żydowskim - do 1939 r. większość mieszkańców miasta była pochodzenia żydowskiego. Odbicie tego faktu można zobaczyć w losach Otwocka podczas II wojny światowej - w czasie jej trwania liczba mieszkańców miasta spadła niemal dwukrotnie, z 20 tysięcy do 12 tysięcy. Otwockie getto było drugim co do wielkości w całym dystrykcie warszawskim. W ciągu dwóch lat przez getto przeszło ok. 12 tysięcy Żydów. Teren getta był zamknięty od strony wschodniej torem kolejowym, od południa bazarem. Podczas jego likwidacji w sierpniu 1942 r. zginęło niemal 7 tysięcy osób. Dla upamiętnienia tych tragicznych wydarzeń w 2016 r. terenowi położonemu pomiędzy ul. Michała Andriollego i ul. Świderską nadano nazwę skwer Pamięci Żydów Otwockich.

Największą jednak pamiątką żydowskiej obecności w Otwocku jest duży cmentarz w Anielinie, znajdujący się na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Czesława Łaszka. Powstał on około 1900 r., a na niemal dwóch hektarach wciąż znajduje się około tysiąca macew - nawet pomimo tego, że kirkut został zdewastowany przez niemieckie wojska podczas wojny, a w okresie PRL wiele nagrobków zostało zniszczonych, groby plądrowano, zaś przez teren cmentarza poprowadzono linię wysokiego napięcia.

Mazowiecki Park Krajobrazowy w Otwocku
To część tak zwanego Zielonego Pierścienia Warszawy, w którego skład wchodzi jeszcze Kampinoski Park Narodowy i Chojnowski Park Krajobrazowy. Część parku znajduje się jeszcze w Warszawie, na terenie południowej części Wesołej, Anina, Międzylesia i Radości, ale by zobaczyć jego największy i najbardziej atrakcyjny fragment, trzeba pojechać do Otwocka. Tu też znajduje się krajobrazowy rezerwat przyrody Świder, położony w obszarze miast Otwocka i Józefowa oraz gmin Wiązowna, Kołbiel i Siennica, wzdłuż biegu rzeki.

Na terenie parku znajduje się wiele bujnych lasów, w których coraz częściej można spotkać łosie. Na terenie parku ustanowiono 60 pomników przyrody, z czego większość stanowią pojedyncze drzewa lub grupy drzew.

Pałac w Otwocku Wielkim
To najbardziej tradycyjna atrakcja w okolicy Otwocka. Znajdujący się w Otwocku Wielkim pałac jest jedną z niewielu tak dobrze zachowanych na Mazowszu późnobarokowych siedzib magnackich. Był dawną letnią siedzibą znamienitego warszawskiego rodu Bielińskich. Budynek powstał w XVII wieku, a skrzydła dodano po jego rozbudowie w XVIII wieku.

Pałac można swobodnie zwiedzać, bo obecnym użytkownikiem obiektu jest Muzeum Narodowe w Warszawie, które utworzyło w nim swój oddział Muzeum Wnętrz. Po przeprowadzeniu niezbędnych prac remontowych, adaptacyjnych i zaaranżowaniu wnętrz pomieszczeń od 7 lipca 2004 roku pałac jest dostępny dla zwiedzających.